لنجداران برندگان همیشگی کشمکش‌های ژئوپولیتیکی
برجام چه احیا شود و چه نشود از اهمیت و در هم نتیدگی کشورهای خلیج فارس در اقتصاد ایران کاسته نمی‌شود.
در بین روز قایق‌هایی که از بندر خصب عمان بیرون می‌آیند عمدتاً برای ماهیگیری و تفریح به آبدره‌های خلوت شمال عمان رهسپار می‌شوند؛ اما شب که می‌شود اکثر قایق‌ها به سمت شمال حرکت می‌کنند، به سمت ایران. فاصله ۱۰۰ کیلومتری میان خصب و بندرعباس با لنج، یکی دو ساعت طی می‌شود و به همین دلیل این بندر کوچک و آرام به یکی از مراکز اصلی قاچاق تبدیل شده است. آن طور که پیدا است، مقامات عمانی بدین شرط این تجارت را ندید می‌گیرند که فقط در تاریکی شب انجام شود تا مبادا کسی بو ببرد!
کار لنجداران ده سال پیش و در زمانی رونق گرفت که تحریم‌های غرب علیه ایران که با هدف کشاندن ایران پای میز مذاکره یکی پس از دیگری وضع می‌شدند، به اوج خود رسید؛ در آن روزها لنج‌ها لوازم خانگی و ماشین‌های لوکس را از عمان به ایران و دام‌های زنده از ایران به عمان و امارات می‌بردند. اکنون اما ایران توجه خود را به توسعه روابط تجاری با چین معطوف کرده و لنجداران به طور نسبی از چشم افتاده‌اند زیرا یخچال‌ها و تلویزیون‌های چینی جای یخچال‌ها و تلویزیون‌های قاچاقی را گرفته‌اند. با این حال بندرهای کوچک عمان و امارات به خوبی پیچیدگی روابط ایران با کشورهای همسایه را نشان می‌دهند. شورای همکاری خلیج فارس به طور کلی روابط پر تنشی با ایران دارد اما در کنار تنش‌های سیاسی، منافع اقتصادی مشترک زیادی کشورهای عضو این شورا را به ایران می‌پیوندد؛ منافع مشترکی که اکنون با توجه به تلاش قدرت‌ها برای احیای برجام از اهمیت فزاینده‌ای برخوردار است.
اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷ بود که دونالد ترامپ، ایالات متحده را از برجام خارج کرد. ۲۰ اسفند سال گذشته، مذاکرات احیای برجام که نزدیک به یک سال ادامه داشته پس از درخواست روسیه برای معافیت تجارت با ایران از تحریم‌های غرب علیه مسکو، به تعلیق درآمد. البته این درخواست طرف روسی، تلاش آشکار برای دور زدن تحریم‌های غرب تلقی شد و گمان می‌رفت که پافشاری مسکو بر این خواست خود، مذاکرات احیای برجام را به بن‌بست کشانده و یک بار برای همیشه از ریل خارج کند اما چندی بعد دیپلمات‌های روسی با تغییر اندک موضع اعلام کردند که هرگز به دنبال ایجاد راه‌های گریزی از تحریم‌های غرب علیه روسیه نبوده و تنها آن بخش از تحریم‌ها مورد نظر بوده است که به تعهدات برجامی روسیه مربوط است. طبق توافق برجام روسیه موظف است تا مازاد اورانیوم غنی شده ایران را از تهران خریده و صادر کند.
روز ۲۴ اسفند ۱۴۰۰ سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در تهران با حسین امیرعبدلهیان، همتای ایرانی خود دیدار کرد که در نتیجه این دیدار هر دو وزیر گفتند که روسیه، مانع احیای برجام نمی‌شود. می‌ماند تعدادی مشکلات میان ایران و آمریکا که هنوز برای آنها راه حلی پیدا نشده که عمده این مشکلات به موضوع زمانبندی و جزئیات برداشت تحریم‌ها بر می‌گردد. از طرف دیگر ایران با آزادی انوشه آشوری و نازنین زاغری، دو تن از زندانیان دو تابعیتی ایرانی-بریتانیایی، حسن نیت خود را برای انگلستان به نمایش گذاشت.
کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس چنانچه در وین توافقی حاصل شود، احتمالاً عکس‌العمل‌های متفاوتی را از خود نشان خواهند داد. از یک سو عمان که روابط حسنه‌ای با ایران دارد با حصول توافق مشکلی نخواهد داشت. این در حالی است که امارات که با ایران رابطه پیچیده‌تری دارد: با وجود اینکه ایران را تهدید تلقی می‌کند در عین حال روابط اقتصادی نزدیکی با ایران دارد که حضور پرشمار ایرانیان در دبی از دلایل اصلی این امر به شمار می‌رود. اهمیت ایران به عنوان شریک مهم اقتصادی امارات را در این می‌بینیم که ایران سهم ۳ درصدی از صادرات امارات را به خود اختصاص داده و افزایش دو برابری تجارت دوجانبه به سطح سی میلیارد دلار تا ۲۰۲۵ (۱۴۰۴) هدفگذاری شده است. علاوه بر این جمع سپرده‌های ایرانی‌ها در بانک‌های این کشوربه میلیاردها دلار می‌رسد. ناگفته نماند امارات در آغاز از خروج آمریکا از برجام استقبال کرد اما دیری نپایید که در این رابطه تجدیدنظر کرد که به نظر می‌رسد حمله ایران به نفتکش‌ها در آب‌های شیخ‌نشین فجیره و موشک‌باران تاسیسات نفتی عربستان توسط گروه‌های تحت فرمان ایران در این تجدیدنظر بی‌تاثیر نبوده باشد. در واقع این شرایط به تغییر خطمشی امارات در قبال ایران منجر شد به طوری که علیرغم تحریم‌های آمریکا صادرات نفت ایران در حد یک میلیون بشکه در روز باقی مانده که بخش عظیمی از این صادرات با وساطت «اشخاص ثالث» در امارات صورت می‌گیرد. بورس و بازار، اتاق فکری در لندن، ارزش صادرات نفتی ایران به چین در نُه ماهه اول ۲۰۲۱ (دی ۱۳۹۹ تا مهر ۱۴۰۰) را، ۱۳ میلیون دلار تخمین زده است. ایران هم بخش مهمی از این درآمد دلاری را صرف واردات از امارات می‌کند. حجم زیاد تجارت دوجانبه امارات با ایران، خشم مقامات آمریکا را برانگیخته است که مقداق این ادعا، سفر هیاتی از خزانه‌داری آمریکا به ابوظبی در دسامبر ۲۰۲۱ (دی ۱۴۰۰) است که آمریکایی‌ها در دیدار با همتاهای اماراتی خود از این شاکی شدند که امارات با فعالیت‌های ضد تحریمی ایران در این کشور برخورد جدی نمی‌کند. این در حالی است که چند سال پیش دولت ترامپ، قطر را متهم کرد که افزایش پنج برابری تجارت این کشور در ایران پس از تحریم قطر توسط عربستان، امارات و بحرین، به «برنامه فشار حداکثری» علیه ایران آسیب جدی رسانده است. واردات قطر از ایران در سال ۲۰۱۷ (۱۳۹۶) با افزایش پنج برابری به سطح ۴۱۸ میلیون دلار رسید.
لازم به ذکر است برنامه دیپلماسی اقتصادی‌ای که امارات در قبال ایران اتخاذ کرده، کاملاً موفقیت‌آمیز نبوده است. اگر قرار بود گسترش روابط تجاری با ایران به عنوان سپر علیه حملات احتمالی گروه‌های وابسته به ایران عمل کند، حقیقت این است که این استراتژی شکست خورده است. با وجود سفر بال گذشته طحنون بن زاید، مشاور امنیت ملی امارات به تهران، گروه‌های شبه نظامی یمنی و عراقی وابسته به ایران، شهر ابوظبی مورد حمله قرار دادند که در این حملات، سه نفر کشته شدند. با این همه اما سفر ماه گذشتۀ هیاتی بزرگ به ریاست وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران به امارات لغو نشد که لشو نشدن این دیدار نشان دهندۀ این است که امارات روی احیای برجام و فرصت‌های تجاری پس از آن، حساب باز کرده است. در غیر این صورت احتمال دارد کسب و کار لنجداران خصب بار دیگر رونق فراوانی بگیرد.
