چین: یار معتمد یا رفیق نیمه راه جمهوری اسلامی؟
تاریخ پر فراز و نشیب ایران، حد اقل از انقلاب مشروطه به این طرف، حکایت رقابت قدرت‌های بیگانه بر سر منابع جغرافیایی و طبیعی کشور است، از بعضی جهات هم می‌توان گفت چنین رقابت‌ها به زمان حمله اعراب به ایران بر می‌گردد و در سال‌های اخیر به نظر برخی صاحب‌نظران نام چین اکنون به لیست متحدان مصلحتی جمهوری اسلامی ملحق شده است. همانطور که در یکی از نوشته‌های قبلی عرض کردم رابطه‌ای که با چین در حال شکلگیری و توسعه و گسترش است، رابطه‌ای است پر مخاطره که با توجه به این که چین به وسیله تسلط بر بازار و بورس‌ها، خرید بدهی‌ها و گسترش شبکه جاسوسی خود در صدد است تا حتی‌الامکان قدرت بر دیگر کشورها کسب و اعمال کند که از کسی پنهان نیست کفه ترازو در این جور معاملات در طرف چین سنگینتر است.
چین همواره تاکید داشته و دارد که روابط دوجانبه ایران و چین بر اساس اعتماد متقابل و همکاری صادقانه شکل گرفته و بارها در سخنان مقامات عالی‌رتبه چین به این امر اشاره شده است. شی جین پینگ، رییس جمهور چین، در تماس تلفنی اخیر خود با حسن روحانی، اظهار داشت: چین متعهد است تا مشارکت استراتژیک و جامع خود با ایران را توسعه دهد. این سخنان شی در این مورد کاملا مسبوق به سابقه است. ٢۵ مرداد سال گذشته، روزنامه گلوبال تایمز چین در یادداشتی نوشت: ایران یک شریک استراتژیک جامع الاطراف برای چین است. در همین راستا نیز در روز سفیر چین در تهران ۱۳ بهمن همان سال، دو کشور چین و ایران را «شریک راهبردی جامع» توصیف کرد.
در عین حال مقامات چین بارها علیه تحریم‌های غیرقانونی آمریکا موضع گرفته و از روابط تجاری خود با ایران دفاع کرده‌اند، روابطی که بعضا سبب ناراحتی متحدان و شرکای بین‌المللی این کشور شده و می‌شود و در برخی موارد چوب لای چرخ روابط چین با سایر کشورها شده است، از جمله می‌توان به مدارکی اشاره کرد که طبق گزارش رویترز نشان می‌دهد که در سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۰ میلادی) شرکت هواوی چین محموله‌ای سخت‌افزارهای ساخت شرکت هیولت پاکارد آمریکا را به ایران فروخته و ارسال کرد. تاریخ معامله که مربوط به ده سال پیش است، از یقین آمریکایی‌ها که این معامله، نشانی از نقض تحریم‌ها توسط چین نمی‌کاهد؛ آمریکا مدارک این معامله را سند این اتهام قرار داده است. از طرف دیگر، چین اتهامات وارده را رد و از شرکت هواوی دفاع کرده و ادعا کرد، هواوی هدف حمله ریاکارانه آمریکا قرار گرفته است.
با چنین موضع‌گیری‌ها چین تلاش می‌کند تا خود را شریکی ارزشمند و قابل اعتماد در حوزه تجارت جلوه دهد اما به قول معروف، دو صد گفته چون نیم کردار نیست و چین با وجود اینکه به کرات بر گرم و صمیمی و مهم و استراتژیک بودن روابط خود با ایران تاکید داشته اما در عمل رویکرد پکن نسبت به طرف ایرانی از اولویت‌های واقعی گرچه پنهان چین حکایت دارد. با اعمال مجدد تحریم‌های آمریکایی در ماه نوامبر ۲۰۱۸ میزان صادرات چین به مقصد ایران افت شدیدی به خود دید به طوری که ارزش آن از ۱/۲میلیارد دلار به ۴۲۸میلیون دلار رسید که بزرگترین قسمت این کاهش مربوط به صادرات ماشین‌آلات صنعتی و کشاورزی بود که بخش کشاورزی و صنعتی در اقتصاد ایران، نقش کلیدی دارند. علاوه بر این بانک کونلون که در سال ۲۰۰۹ میلادی با هدف تسهیل ارتباط و انجام معاملات بانکی با ایران تاسیس شد، چندی پیش اعلام کرد که حوزه ارائه خدمات بانکی اکنون به معاملات دارای معافیت تحریمی محدود خواهد بود. این در حالی است که میزان خرید نفت ایران توسط چین به میزان ۸۹ در صد کاهش یافته است؛ گفتنی است که در بیست سال اخیر میزان خرید نفت ایرانی توسط چین هیچگاه از حجم خریدهای فعلی کمتر نبوده است. روی هم رفته تغییرات مذکور به صورت آشکار تناقض حرف و عمل چین در قبال ایران را به نمایش می‌گذارد. خبری که چند روز پیش در رسانه‌های داخلی و خارجی منتشر شد این نتیجه‌گیری را تقویت می‌کند. این خبر حاکی از این است که در ماه دسامبر ۲۰۱۸ مقامات چین اقدام به دستگیری تعدادی نامشخص کارمند شرکت هواوی کرد که در حین چت در اپ بومی «وی چت» وجود رابطه تجاری این شرکت با ایران را برملا کردن. جزئیات پرونده در هاله‌ای از ابهام قرار دارد اما می‌توان گمان زد که مقامات چین بیشتر نگران این بودند که کارمندان ذی‌ربط با افشای اطلاعات مربوط به رابطه شرکت هواوی با ایران در صدد این بودند که با ورق برنده وارد مذاکرات حقوق و دستمزد شده و با تهدید به افشای ابعاد این رابطه شرکت را وادار به پرداخت حقوق بیشتر و بهتر کند. به هر حال آنچه که معلوم است این است که برای مقامات چین حسن رابطه با آمریکا بر روابط تجاری با ایران اولویت دارد. احتمال می‌رود که برای طرف چینی ایران ارزش صرفا ابزاری در مذاکرات با آمریکا دارد به گونه‌ای که هنگامی که چین می‌خواهد آمریکا را تحت فشار قرار دهد میزان تجارت با ایران را افزایش خواهد داد؛ البته این رویکرد برای طرف ایرانی خالی از خطر نیست زیراکه وجه دیگر سکه، کاهش تجارت با ایران بر حسب مصلحت است. اینها همه در حالی است که چین توانسته است دسترسی خود به بازار حامل‌های انرژی ایران حفظ کند! ختم کلام این که در این بازی، احتمال برد را باید به چین داد که همواره حاضر است سیاست «دیروز دوست، امروز آشنا» را سرمشق خود قرار دهد.
